Rozmowa z Edmundem Mikołajczakiem
historykiem, regionalistą, honorowym obywatelem Inowrocławia
- Jaka duża jest mała ojczyzna?
- (zaskoczenie) Nikt tego nie zdefiniował. Dla mieszkańca
I no wrocławia wcale nie jest o czywiste, co jest małą ojczyzną. Dla niejednego będzie to tylko I nowrocław, ale częściej chyba byłyby Kujawy. Chociaż - i tu dochodzimy do ważnego punktu - nie w całości. Przeciętny mie szkaniec Inowrocławia czuje się Kujawianinem, ale z Kujaw ino wrocławskich, zachodnich, jak czasami mówimy. Dla niego ma łą ojczyzną będzie mniej więcej powiat inowrocławski.
- A dla włocławianina? Mieszkańca Chełmna, Bydgoszczy?
- Oj, pewnie i oni nie są jednolici w swych poglądach. Dla Włocławka to będą wschodnie Kujawy, ale może nie tylko? Ich mała ojczyzna może sięgać za Wisłę, bo związki Kujaw z ziemią dobrzyńską są bardzo mo cne. Kiedyś, przejściowo, było to nawet jedno księstwo. W czasach gierkowskich, gdy powstało województwo włocławskie, też obejmowało te ziemie.
Chełmno to ziemia chełmińska, ale ziemia chełmińska ma swą stolicę w Toruniu, więc mo że tylko część tej ziemi? Trudno to zdefiniować.
- Wystarczy nam jakaś mała ojczyzna, czy ważne jest, że by to była NASZA mała ojczyzna? Żebyśmy się z nią utożsamiali?
- Właśnie o utożsamianie cho dzi. To trzeba nosić w sercu. Każdy może inaczej rozumieć swoją małą ojczyznę.
- Dzisiaj ludzie mają w sercu, albo przynajmniej w głowie, swoją małą ojczyznę? Czy jest to dla nich dziś ważne?
- Sądzę, że mają, ale jednoznacznie nie odpowiem. Zależy od człowieka. Jednym jest to ba rdziej obojętne, dla niektórych jest ważne. Gdy w Inowrocławiu rozmawiamy o sprawach kuja wskich, często słyszę argument: po co w ogóle dyskutujemy o historii? Po co jakiś pomnik? Czy to ważne, czy ulica nazywa się tak, czy inaczej? Przecież liczy się to, co jest dziś, jutro. Trzeba zbudować nową drogę i to jest dla nas ważne. Dla mnie takie argumenty są zaprzeczeniem tożsamości, mo cno zakorzenionej tożsamości w danym człowieku.
- No, właśnie, gdy pytam o małą ojczyznę, odwołuje się pan do historii, czasami bardzo odległej, a nie do teraźniejszości.
- Bo tożsamość ukształtowała się historycznie. I dlatego byd goszczanie mają kłopot.
- Z czym?
- Bydgoszcz historycznie leży na Kujawach, ale duża część mie szkańców przybyła do tego miasta w XIX i XX wieku z innych terenów. W dodatku historia tego miejsca tak się ułożyła, że powstało duże miasto, ale nie miało zaplecza w postaci regionu. Za Wrocławiem - wiadomo - stoi Dolny Śląsk, Poznań to Wielkopolska, a Bydgoszcz?
Bydgoszcz nagle zaczęła lansować swoją pomorskość.
- Kiedy?
- W okresie międzywojennym zrodziła się idea tzw. Wielkiego Pomorza, czyli nie tylko Pomorze Gdańskie, ale także ziemia chełmińska z Toruniem, półno cne Kujawy z Bydgoszczą i Koronowem. To trochę nawiązywało do Prus Królewskich, choć niezupełnie, przecież Bydgoszcz była zawsze kujawska. Trzeba by ło wybrać stolicę tego obszaru. Gdańsk był wolnym mias tem i Bydgoszcz chciała stać się centralnym ośrodkiem dla tworzącego się Wielkiego Pomorza. Jednak wtedy Toruń pokrzyżował szyki, został miastem wojewódzkim. A Bydgoszcz zapomniała o swojej kujawskości. Wie le ludzi o niej w ogóle nie wiedziało, bo skądś tu przybyli. Już wcześniej miasto było na tyle duże, że mia ło pewne aspiracje, ale trudno było nazwać obszar, do którego aspiracje zgłaszało. W okresie zaborów u tworzono okręg nadnotecki, w czasach PRL mówiono o ziemi bydgoskiej na o kreślenie wo jewództwa.
Ale to było sztuczne.
- Byli posłowie ziemi bydgoskiej i jest zespół Ziemia Bydgoska.
- To są określenia, które miały zastąpić stare nazwy. Wszystko się pomieszało. Widać to choćby w nazwach. Był browar i piwo „Kujawiak”, ale już filharmonia jest Pomorska i gazeta też jest „Po morska”, choć kiedyś w Inowrocławiu ukazywała się jako „Kujawska”. Inowrocławianin za wsze powie, że jest z Kujaw, byd goszczanin dokładnie nie zdaje sobie sprawy, skąd on właściwie jest?
- Jako „małe ojczyzny” wymienił pan Kujawy, ziemię dobrzyńską, ziemię chełmińską - terytoria mniejsze, bliższe, łatwiejsze do ogarnięcia niż duże województwo.
- No właśnie. Województwo to twór administracyjny.
- Duże województwo, utworzone w 1945 roku, najpierw pomorskie, później bydgoskie, przetrwało 30 lat, do 1975 roku. Małe, gierkowskie województwa istniały 24 lata. Gdy wróciliśmy niemal do te-go samego, co było przed 1975 rokiem, okazało się, że ta mte 30 lat nie wystarczyło, by powstała jakaś wspólnota, tożsamość, do której teraz moglibyśmy się odwołać. Prze ciwnie, te 24 lata małych województw silniej zakorzeniły się w świadomości ludzi.
- Nawet to gierkowskie województwo bydgoskie nie było je dnorodne. Ile do niego należało ziem: od Kaszub po Kujawy! Jakie tu wspólne tradycje?!
W tym małym województwie Bydgoszcz też miała kłopoty, żeby zobaczyć w niej nie tylko twór administracyjny, ale uznać jej historyczną stołeczność. W przypadku Torunia i Włocławka województwa były bardziej jednorodne.
- Podział administracyjny w naszym przypadku nie ułatwia integracji?
- Zdecydowanie nie ułatwia. Zastanawiam się, co by było, gdy by w 1998 roku ktoś zdecydował, że województwo kujawsko-pomorskie jednak nie powstanie? Północna część poszłaby do Gdańska, do województwa pomorskiego, nasze Kujawy po szłyby do Wielkopolski...
- ... a Bydgoszcz?
- Z Bydgoszczą byłby największy problem. Czy w Wielkopolsce, czy na Pomorzu, byłaby mia stem powiatowym na skraju. Zawsze aspiracje Bydgoszczy byłyby niespełnione. I to pro blem z naszym województwem - Toruń jest wyraźnie mnie jszy, a Bydgoszcz nie ma zaplecza.
- Dlaczego zapleczem Bydgoszczy nie są Kujawy?
- Bo Bydgoszcz mało identyfikuje się z Kujawami.
- Co się składa na tożsamość kujawską? Na tożsamość regionalną?
- Na pewno wiele czynników, ale ja jednak twardo zacznę od historii. Kujawy to twór wczesnośredniowieczny, wtedy pojawiła się nazwa, byliśmy wydzielonym księstwem kujawskim. Różne później były koleje losu, a le Kujawy zawsze trzymały się razem, dopiero zabory je podzieliły. Cięcie przez sam środek. Dziś nie dojedzie się pociągiem z Inowrocławia do Włocławka, trzeba jechać przez To -ruń i się przesiadać.
Mały plusik dla województwa kujawsko-pomorskiego jest za to, że Kujawy w większości są w jednym województwie. Nawet w nazwie! Są zwyczaje, obrzędy, melodie kujawskie, gwara, no i nasi wieszczowie kujawscy - o ni też naszą tożsamość umacniają. To ma bardzo, bardzo głębokie korzenie.
- Czy to jest dzisiaj ważne? Te wspólne melodie, zwyczaje, obrzędy?
- No ważne, bo jest globa li zacja w świecie! Unia Europejska jest tworem, który wszystko unifikuje pod względem przepisów itd. więc nasza tożsamość jedynie może nas wyróżniać i czynić Europę niby zjednoczoną, a jednak urozmaiconą.
- Jest coś takiego, co nas wszystkich w województwie jednoczy? Poza władzą administracyjną?
- Może Wisła, która płynie przez środek? (śmiech). Właśnie nie ma czegoś takiego. Jest bardzo duża różnica miedzy Kuja wianinem a mieszkańcem Gru dziądza. Łączy nas tylko to, że jesteśmy w jednym województwie. I czasami musimy z sobą współpracować.
- Więcej nas dzieli czy więcej łączy?
- Kujawian jednak więcej łączy. Ale jeśli spojrzymy na całość województwa, podziałów jest więcej. Na Kujawach robimy dużo, żeby je minimalizować, promujemy całe Kujawy.
- Powinniśmy pracować nad tożsamością małej ojczyzny? Regionu, gdyby to on miał nią być?
- Nie jest ważne, czy będziemy troszczyć się o małą ojczyznę w wymiarze gminy, powiatu, połowy Kujaw czy całych Kujaw. Ważne, żeby w ogóle się tro szczyć. Piękną rzecz daje nam Kruszwica - Mysią Wieżę - ciekawy, podwójnie ważny sy mbol. Raz: symbol Kruszwicy, czyli Kujaw, dwa: symbol państwa, bo wiąże się z legendą o znaczeniu ogólnonarodowym. Kiedyś mocno to lansowaliśmy.
Za dwa lata będziemy obchodzić 1050 rocznicę chrztu Polski, przyjedzie papież, mamy odnowiony Szlak Piastowski i może trzeba to przypomnieć, mocniej wyeksponować? Tylko że leży on na południu i nie wylansuje całego województwa. Mieszkańcy na szego województwa mogą być dumni z Kopernika, ale Kopernik to Toruń. Kasprowicz to Inowrocław, tężnie - Cie choci nek i Inowrocław, Bory Tucho l skie - Tuchola. Jesteśmy zlepkiem, mozaiką. Musimy z tym ja koś żyć.
- Marszałek województwa promuje gęsinę.
- Akurat z Kołudy, z Kujaw. A le trzeba prowadzić politykę, żeby województwo scalić.
- Wolałby pan, żeby lansowano przeszłość, historię? Czy lepiej, by z województwem ku jawsko-pomorskim łączyło się coś, co jest symbolem, postępu, nowoczesności, wie dzy?
- I to, i to. Historia ze współczesnością musi się przeplatać równomiernie, trzeba zachować proporcje. W tym krótkim zdaniu Jana Pawła II „Nie ma przy szłości bez przeszłości” wszystko właściwie się zamyka.
rozmawiała Jolanta Zielazna
[email protected]
Strefa Biznesu: Dlaczego chleb podrożał? Ile zapłacimy za bochenek?
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
