Seniorzy w akcji, czyli kruszenie murów. Warsztaty dla osadzonych w zakładzie karnym

- Zapraszam do nas w niedzielę - Halina Czarnocka uprzedza moje pytanie. - Będziemy od dziewiątej w Warsztacie Fordon, blisko synagogi.

Dodaje: - Nie może pani robić zdjęć uczestnikom z Zakładu Karnego, najwyżej fotografować ich ręce.

Idę, bo chcę zobaczyć, na czym polega projekt "Senior w akcji resocjalizacji", realizowany przez bydgoskich seniorów dla osób osadzonych w Zakładzie Karnym w Fordonie. Halina i Małgorzata Winter są jego animatorkami.

W niedzielę przypadało akurat 8 marca, panowie mieli robić sałatki, potem posłuchać Małgorzaty Jarocińskiej. Wszystko w "miejscu skażonym sztuką", jak głosi napis na ścianie, czyli w Warsztacie Fordon.

Przy długim stole siedzi kilku mężczyzn w różnym wieku. Nikt by nie pomyślał, że są z pobliskiego Zakładu Karnego. Kroją produkty na sałatki. Halina i Małgosia kupiły sałaty, szynkę, ananasy, granaty, wcześniej ugotowały ziemniaki, marchew.

Ktoś myje okno Warsztatu wychodzące na ulicę, ktoś na zewnątrz pali papierosa, inny parzy kawy, ktoś siedzi na kanapie i dyskutuje z Małgorzatą. Wszystkiemu przypatruje się wychowawca z Zakładu Karnego.

Panowie od stołu przechadzają się do kuchni, zagadują Halinę, wspominają wcześniejsze wyjściach do teatru, opery w ramach projektu. Niektórzy byli tam pierwszy raz w życiu. Mieli obawy, że w swoich zwykłych ubraniach będą się źle wyróżniać, zwłaszcza w operze. Niepotrzebnie.

Powoli do Warsztatu schodzą się inni, głównie panie. Też siadają przy stole, kroją, siekają, mieszają.

Projekt "Senior w akcji resocjalizacji" trwa już trzeci sezon - by odwołać się do języka producentów seriali. Początek był w 2017 roku, obecna edycja kończy się w czerwcu.

Odbywa się w ramach ogólnopolskiej akcji "Seniorzy w akcji", prowadzonej od lat przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych "ę", które przydziela granty na realizację seniorskich pomysłów.

Skąd się wziął "Senior w akcji resocjalizacji"? Z "Kultury w Pudle", autorskiego projektu Małgorzaty Winter, który wcześniej realizowała dla osadzonych w fordońskim Zakładzie Karnym. Był 2015 rok.

Znała ich już z różnych działań prowadzonych w Fordonie. Osadzeni dużo robią dla lokalnej społeczności.

Postać Małgorzaty Winter jest znana nie tylko w bydgoskim środowisku sztuki, kultury. Była dyrektor muzeum okręgowego w Bydgoszczy, później wicedyrektor Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie, inicjatorka różnych akcji artystyczno-społecznych.

"Kultura w Pudle" (projekt finansowany przez resort kultury z programu "Kultura Dostępna") zaczęła się od warsztatów z realizacji wideoklipu, scenariusz pisali osadzeni. Potem były koncerty, wyjścia do kina, teatru, warsztaty twórcze. Na początku było trudno, bo warsztaty odbywały się w ZK, trzeba było przytargać tam wszystko, co potrzebne. O gotowaniu nie było mowy, bo nie wolno wnieść noży.

- Projekt się kończy i co dalej? Denerwuje mnie, gdy coś ważnego się przerywa. To jest najgorsze - mówi Małgorzata.
Szukała więc pieniędzy z innych źródeł, by zajęcia kontynuować. Pisała projekty, starała się o granty. Wcześniej, jakoś "po drodze" założyła fundację, którą nazwała Fundacja Bez Nazwy.

Halina Czarnocka na Małgorzatę natknęła się przypadkiem, lata temu. Przechodziła obok nieistniejącej już kawiarni Pianola. - Zobaczyłam w środku mnóstwo wełen na podłodze i kobiety, które dziergały na drutach. Wcześniej w Pianoli bywałam na ciekawych spotkaniach, więc weszłam. Usłyszałam: - Chcecie dziergać? Proszę. Okazało się, że to Małgorzata Winter robiła projekt "Ocieplamy miasto". Kobiety robiły na drutach kolorowe szaliki, którymi później owijały miejskie latarnie, most. Słowem - happening.

Była też Stara Piekarnia przy ul. Gdańskiej, miejsce, gdzie Winter gromadziła ludzi zainteresowanych kulturą i sztuką, tam powstawały kostiumy i scenografia do filmu "Mała Syrenka" Marty Filipiak.
Później pojawiły się inne pomysły. Halinie, która mówi o sobie, że jest człowiekiem wielu różnych talentów, bardzo się podobały. Szybko się wciągnęła w rozmaite artystyczne działania.

Projekty dla osadzonych zmieniały się, różnie nazywały, różne miały źródła finansowania. Halina też się w nie włączyła. A gdy zapisała się na Kazimierzowski Uniwersytet Trzeciego Wieku - wciągnęła koleżeństwo.

Nie mieli oporów?

- Mieli - odpowiada Halina bez wahania. - Ale ja jestem osobą charyzmatyczną i potrafię opory przełamać - śmieje się.

Któregoś roku, szukając pieniędzy na kontynuację projektu pomyślały z Małgorzatą, czy nie zgłosić go do Towarzystwa Inicjatyw Twórczych "ę", które prowadzi program "Seniorzy w akcji". Tak Halina stała się twarzą "Seniora w akcji resocjalizacji", realizowanego przez Fundację Bez Nazwy.

Zajęcia odbywają się poza Zakładem Karnym, co jest ważne. Inna atmosfera, inne powietrze, inne otoczenie.
Jest wspólne kucharzenie, gotowanie (Halina: - Uczymy tego, co przyda się po wyjściu na wolność); podczas warsztatów ceramicznych powstawały gliniane figurki, ozdoby, które później wypalano w piecu (Małgorzata: - Niektórzy mówili, że ten drobiazg będzie dla żony). Są wspomniane wyjścia do kina, teatru, do opery. Był rowerowy rajd do Ostromecka. (Halina: - Kupiłyśmy bułki, zrobiłyśmy smaczne kanapki, każda zawinięta w serwetkę, zapakowałyśmy do koszyka. W Ostromecku wszyscy usiedli przy stole nakrytym białym obrusem, była kawa, poczęstowaliśmy wszystkich kanapkami, czego się nie spodziewali!)

Była też wspólnie przygotowana wieczerza wigilijna, lepienie pierogów. (Michał, jeden z uczestników warsztatów: - Trzy osoby przygotowały 12 dań na Wigilię. Potem do stołu przyszło 10 osób. Byli zaskoczeni tym, co zobaczyli.)

Jola, jedna z seniorek: - Sześć albo i siedem lat już z Gosią (Małgorzatą Winter- przyp. red.) pracujemy. W zakładzie siedzą też starsi ludzie, nasz zespół Galimatias występował dla nich. Żeby zobaczyli, że starsi też działają, są aktywni, mogą coś robić, jeśli chcą.

No i tak "idą za Gosią". Gdy ona coś wymyśli, potrzebuje ludzi - są chętni do działania.

Przy stole krojenie się kończy, pozostaje wymieszać składniki, doprawić. Sałatki wędrują do salaterek, by całość ładnie wyglądała. Obrus, chleb i można siadać.

Sałatki są wyśmienite, znikają szybko. Nie trzeba dodawać, że osadzeni na co dzień jedzą zupełnie coś innego.
Na deser - gawęda Małgorzaty Jarocińskiej. W Dniu Kobiet za swadą opowiada o trzech nietuzinkowych Polkach: Hance Ordonównie, Marii Pawlikow i Zofii Stryjeńskiej. Mówi o ich dokonaniach, o miłościach spełnionych i zawiedzionych.
Około godz. 13-tej powrót do zakładu.

W projekcie "Senior w akcji resocjalizacji" uczestniczą różne osoby z Zakładu Karnego, nie zawsze te same. - W warsztatach biorą udział ci, którzy mogą wychodzić na zewnątrz, czyli odbywają karę w systemie otwartym lub półotwartym - wyjaśnia kpt. Daniel Guzman, rzecznik ZK w Fordonie. - Jest duże zainteresowanie uczestnictwem. Osadzeni po przyjściu dzielą się opiniami. To dobrze wpływa na innych.

Kontakt odbywających karę ze światem zewnętrznym jest ważny. Ma na nich pozytywny wpływ. - Jesteśmy zadowoleni, bo staramy się, by jak najwięcej osób wychodziło na zewnątrz, miało kontakt z osobami i życiem poza zakładem - dodaje kpt. Guzman.

Halina usłyszała kiedyś przypadkiem rozmowę dwóch skazanych, uczestników projektu. Nie sądzili, że "starzy ludzie" mogą robić takie rzeczy. "Takie rzeczy", czyli choćby wyjść na scenę, śpiewać. - Im się wydawało, że starsi stoją jedną nogą nad grobem, krążą między domem a kościołem, ewentualnie zajmują się wnukami. A my tu jesteśmy wręcz nadaktywni - podsumowuje Halina. - Niech widzą, że wiek niczego nie przekreśla.