Tajemnice kosmosu w ratuszu

Spotkania przygotowuje Centrum Astronomii UMK. Sponsorem cyklu jest Fundacja Amicus Universitatis Nicolai Copernici.

Wykład Dr Magdaleny Kunert-Bajraszewskiej był pierwszym z czterech przewidzianych w rocznym cyklu wykładów o radioastronomii. Podczas spotkania uczestnicy zapoznali się z historią tego działu astronomii i jego osiągnięciami.

Zobaczyć niewidzialne, usłyszeć odległe
- Prawie wszystkie obiekty widziane na niebie należą do naszej galaktyki, Drogi Mlecznej. Patrząc w różnych zakresach, można na nim zobaczyć o wiele więcej – swoją wypowiedź Dr Kunert-Bajraszewska zilustrowała slajdami przedstawiającymi różne oblicza tej samej galaktyki widzianej w podczerwieni, ultrafiolecie, promieniach X oraz falach radiowych.

Dzięki falom radiowym obserwować można supenovę, czyli gwiazdę odrzucającą materię w wybuchu, słońce, planety czy mgławicę, a także słuchać pulsarów – gwiazd neutronowych wysyłających regularne impulsy promieniowania elektromagnetycznego.

Pulsar w Mgławicy Krab - obserwacja w promieniowaniu X

Korzenie radioastronomii
Do rozwoju radioastronomii doszło dzięki zaistnieniu radaru i, paradoksalnie, na skutek poszukiwań wynikających z potrzeb wojny. W latach 1920-40 radar wynalazł i rozbudował Robert Watson-Watt. Już po wojnie, podróżując z wykładami po Stanach Zjednoczonych, Watsom-Watt został właśnie przy pomocy radaru zatrzymany za nadmierną prędkość. Ponieważ policjanci nie dowierzali, że zatrzymany jest wynalazcą stosowanego przez nich narzędzia, mandat musiał zostać zapłacony, a anegdota ta przeszła do historii i pomogła fizykowi wypromować swoje dzieło. Tymczasem już w 1931 roku Karl Jansky odkrył, że z kosmosu trafia na naszą planetę promieniowanie radiowe, Grot Reber natomiast jako pierwszy nakreślił radiowe mapy galaktyki.
W 1946 roku John De Witt wysłał pierwszy radiowy impuls na Księżyc i odebrał go po ok. 2 sekundach.

Fale radiowe towarzyszą nam obecnie na co dzień: to dzięki nim mamy telefony komórkowe, rezonans magnetyczny czy mikrofalówki. Co ciekawe, fale stosowane przez człowieka są znacznie silniejsze niż te kosmiczne.
- Gdyby ustawić telefon komórkowy na księżycu i skierować na niego radioteleskop, telefon świeciłby najjaśniej – mówi Dr Kunert-Bajraszewska.

Radioteleskopy żyją w stadach
Pojedynczy radioteleskop nie pozwala na dokładne obserwacje struktury obiektu, ponieważ samodzielnie ma on zbyt niską rozdzielczość. By obraz był wyraźny, trzeba tworzyć sieci radioteleskopów, które poprzez interferencję fal dają pełen obraz, o wysokiej rozdzielczości.

Największa sieć radioteleskopów, bo licząca aż 27 sztuk, znajduje się w Nowym Meksyku. Kolejnych 10 radioteleskopów tworzących sieć rozmieszczonych jest w różnych punktach Stanów Zjednoczonych, 4 znajdują się w Japonii, 6 w Anglii, a w Europie – 11, przy czym jednym z radioteleskopów tworzących europejską sieć jest radioteleskop toruński. Na wyspie Puerto Rico znajduje się nieruchomy, ale za to największy radioteleskop świata, usytuowany w zagłębieniu w ziemi. Jego średnica wynosi 305 m i to na nim kręcone były niektóre ze scen filmu „Golden Eye”.

Kolejny wykład z astronomii za miesiąc:
Sala Sesyjna Ratusza, ul. Jezuicka 1, godz. 18:00
7 maja - prof. dr hab. Jacek Krełowski "Złożone związki chemiczne w przestrzeni - możliwe początki życia."
4 czerwca - dr Anna Bartkiewicz "Podglądając narodziny masywnych gwiazd."
3 września - dr hab. Andrzej Marecki "Kiedy galaktyce przysługuje miano aktywnej?"
1 października - prof. dr hab. Bronisław Rudak, (Centrum Astronomii im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk) "Czarne dziury - czarne perły Wszechświata".
5 listopada - dr hab. Michał Hanasz, prof. UMK "Wszechświat w symulacjach komputerowych."
3 grudnia - prof. dr. hab. Andrzej Kus "Kosmiczna mikrofalówka."