Wiejskie kościoły krzyżackie w Kujawsko-Pomorskiem. Surowe piękno zaklęte w kamieniu i cegle [zdjęcia]

Kościoły wznoszone były w średniowieczu zarówno po krzyżackiej, jak i polskiej stronie granicy, która w wiekach XIII i XIV i XV dzieliła obecne województwo kujawsko-pomorskie na dwoje.

Granica wytyczona była zasadniczo na linii Wisły i Drwęcy, ale od samego początku swego pobytu na ziemiach polskich na zaproszenie księcia Konrada Mazowieckiego (1226 r.) aż do pokoju mełneńskiego (1422 r.) zakon krzyżacki dysponował sporą enklawą na Kujawach, a zatem na lewym brzegu Wisły.

Kujawsko-Pomorskie. Te wspaniałe i... zrujnowane zamki krzyżackie w regionie [zdjęcia]

Długi też czas zajmował leżące na lewym brzegu Drwęcy ziemie michałowską i dobrzyńską, i tam także budował obiekty sakralne. Budował także na zajętym w 1308 r. przemocą i układami Pomorzu Gdańskim (stąd prezentujemy też kościoły wiejskie w powiecie chojnickim).

Na architekturę kościołów duży wpływ miały doświadczenia tego zakonu rycerskiego wyniesione z krucjat w Ziemi Świętej (Zakon Krzyżacki powstał w Akce w 1198 r.), na ziemi Borsa na wschodzie Węgier (1211 – 1225), zaś od 1231 r. z walk z pogańskimi Prusami na ziemiach rozciągających się na prawym brzegu Wisły.

Prusowie i pokrewni im Litwini „odwdzięczali się” wyprawami wojennymi pustoszącymi ziemię chełmińską, a potem sami Prusowie wzniecali zbrojne powstania przeciwko władzy krzyżackiej.

Wznosili więc rycerze zakonni nie tylko warowne zamki, ale też solidne murowane kościoły. Wiele miało charakter obronny – na tyle, że umożliwiały krótki opór mieszkańców do chwili nadciągnięcia odsieczy. Na wsiach – a właśnie o kościołach wiejskich piszemy w tym artykule – budowle sakralne były zdecydowanie mniej okazałe niż w otoczonych murami miastach, gdzie zwykle włączone były w system obronny. Niemniej nawet wiejskie kościoły wyposażane były (zwykle po pewnym czasie) w wieże przeznaczone niczym w zamkach do ostatecznej obrony.

Kościoły budowano początkowo z najbardziej dostępnego materiału – kamieni polnych, które na ziemię chełmińską przyniósł lądolód skandynawski. Później, gdy rozwinęła się technika wypalania cegieł, właśnie tym materiałem nadbudowywano mury, a wreszcie cegła zaczęła dominować w budownictwie.

Większość tych budowli sakralnych przetrwała zawieruchy dziejowe, aczkolwiek były niszczone podczas wielu wojen, potem odbudowywane. Kościoły krzyżackie były rabowane i płonęły w czasie wielkiej wojny polsko-krzyżackiej na początku XV wieku i – trzeba to jasno powiedzieć – przez wojska polskie, bądź towarzyszące im zagony tatarskie.

Kujawsko-Pomorskie. Te zamki strzegły Polski przed Krzyżakami [zobacz zdjęcia]

W XVII stuleciu jeszcze bardziej niszczycielskie dla kościołów (wtedy już polskich) stały się wojska szwedzkie. Żołdacy zza Bałtyku wywozili wszystko co cenne, a mury burzyli, wysadzali w powietrze, podkładali ogień. Dlatego do naszych czasów zachowało się bardzo mało z gotyckiego wyposażenia i w zdecydowanej większości, pod odbudowaniu świątyń, wprowadzano ołtarze, obrazy, ambony barokowe.

Prezentujemy tylko kościoły gotyckie znajdujące się na wsiach, przy czym tylko w naszym regionie jest ich tak dużo, że nie jest to jeszcze ich pełny przegląd. Niemniej zapraszamy!