Wstęp do angelologii bydgoskiej

Bydgoszcz polskim Los Angeles

Wstęp

Istnieje wiele przekazów, podań, legend czy baśni, opisujących mistyczne istoty, które mają wpływ na życie ludzi, i które są posłannikami „sił wyższych”. Anioły funkcjonują w wielu kulturach i religiach. Ich ślady odnajdujemy od Chrześcijaństwa przez Kabałę po New Age.

Niewiele wiemy o tym kim są Aniołowie, niewiele wiemy także o ich naturze. „Anioł to posłaniec Boga do człowieka. Słowo Angelus - w spolszczeniu - anioł, nie określa istoty tych duchów. Św. Augustyn pisał: „słowo <anioł> oznacza urząd, funkcję, a nie naturę. Pytasz o naturę anioła - jest <duchem>, pytasz o jego funkcję - jest <posłańcem>” [Niewęgłowski, 2003]. Nie wiemy także wiele o tym jak te istoty zostały stworzone. „Duchy te zostały stworzone przez Boga z nicości, podobnie jak słońce, księżyc, gwiazdy. Tak jak inne stworzenia zostały objęte dziełem Opatrzności, tak i aniołowie zostali nią ogarnięci”. [Niewęgłowski, 2003].

Hierarchia anielska

„Święty Tomasz dzieli społeczność anielską na trzy hierarchie i dziewięć chórów. Pierwsza hierarchia rozciąga się bezpośrednio do Boga i jest jakby umieszczona w przedsionkach Bożych [...] Druga hierarchia nie odnosi się już bezpośrednio do Boga, ale jej oświecenie jest przekazywane od Niego za pośrednictwem wspomnianej wyższej hierarchii [...] Ostatnia, trzecia hierarchia, przyjmuje Boże oświecenie za pośrednictwem dwu wyższych, a jej zakres odnosi się do racji zastosowania poszczególnych praw do poszczególnych jednostek, czy odniesienia do określonego efektu - czyli ma na celu zajmowanie się sprawami ludzi, tak w sprawach ogólnych (całych narodów, państw, miejsc), jak i szczegółowych (jak sprawy poszczególnych ludzi)” [Szymański, 2010]. Należy jednak przyznać, że w Biblii odnajdujemy, że przytoczone wyżej relacje Aniołowie - Bóg, nie muszą trzymać się sztywno tego schematu. Za przykład może tutaj posłużyć Archanioł Michał, który prowadził armię aniołów, które nie sprzeciwiły się Bogu, przeciwko Lucyferowi.

Do tej pory wspomniane zostały hierarchie, przejdźmy zatem do chórów. Święty Tomasz, hierarchię znajdującą się najbliżej Boga, dzieli na następujące chóry. „Najwyższy Chór Serafinów celuje w tym wszystkim, co jest z wszystkiego najwyższym, to znaczy łączą się oni duchowo z Samym Bogiem. Kolejni Cherubinowie mogą zaś doskonale poznawać Boże tajemnice. Trony, które wznoszą się aż do tego, iż Boga w sobie zażyle przyjmują przez co mogą bezpośrednio poznawać zrozumienie wszystkich rzeczy niższych. [...] Chóry ustanowione w środkowej hierarchii mają [...] imiona, które oznaczają powszechne jakieś sterowanie, czy też zarządzanie, tzn.: Panowania, Moce, Potęgi. I tak pierwszy chór drugiej hierarchii, czyli Panowania, to są ci, którzy nazywani bywają również architektami, bo rozplanowują oni cały zakres, wykonywanych następnie przez kolejne chóry, prac na planie wszechświata. Moce zarządzają zaś całym prawidłowym biegiem świata, czyli ruchem galaktyk, gwiazd i planet, a przez to również i całej natury na ziemi, która ma wpływ na życie ludzkie. Potęgi mają z kolei na planie powszechnym całego świata zatrzymywać to, co sprzeciwiałoby się wykonaniu Planów Bożych. Stąd też powstrzymują siły demoniczne, i to również w sferze kosmicznej, aby np. Siły mroku nie mogły się swobodnie przemieszczać po wszechświecie i dokonywać katastrof kosmicznych, mających na celu zagrożenie życia ludzi na ziemi. Chóry ustanowione w trzeciej hierarchii maja natomiast imiona, które oznaczają wykonanie dzieł, tzn.: Księstwa, Archaniołowie i Aniołowie. Zadaniem zaś tych chórów jest zastosowanie wyższych planów w odniesieniu do życia na ziemi. I tak chór Księstw zajmuje się całymi narodami; chór Archaniołów mniejszymi grupami, czy wspólnotami religijnymi, oraz ważnymi miejscami, np. kultu; a chór Aniołów (zwanych też Aniołami Stróżami) sprawami poszczególnych ludzi. Z takiego podziału wynika, iż Księstwa czuwają nad porządkiem wykonania ludzkiej władzy, Archaniołowie zajmują się porządkiem władzy duchowej, w tym zwiastowaniem ludziom prawd i tajemnic wiary, Aniołowie zaś dbają o to, aby każdy poszczególny człowiek żył w zgodzie z przeznaczonym mu Bożym Planem” [Szymański, 2010].

Wizerunki Aniołów w rzeźbach bydgoskich

Przejdźmy teraz do tego, jakie typy Aniołów możemy odnaleźć w Bydgoszczy. Pierwsze opisowi poddamy te, które znajdują się na cmentarzach – oczywiście dokonamy ich skrótowego opisu oraz wybierzemy tylko te najciekawsze i najbardziej okazałe.

Anioł śmierci/smutku – jest to istota, która przedstawiana jest najczęściej z dużymi, smukłymi, ostro zakończonymi skrzydłami, które mogą być rozłożone, jednakże najczęściej są złożone w geście żałoby. Najczęstszymi atrybutami, które posiadają wspomniane istoty to ludzkie kości (najczęściej czaszki), krzyże lub też mogą wskazywać na sentencję, które w jednoznaczny sposób odnosi się do śmierci.

Kolejnym „rodzajem” Aniołów, z jakimi możemy mieć do czynienia na bydgoskich cmentarzach to Anioły pocieszenia/nadziei. Są często przedstawiane w sposób dynamiczny, np. z rozłożonymi skrzydłami. Ich atrybuty mogą odnosić się do wiary w życie wieczne (rzeczy związane z wiara, takie jak np. krzyż), lecz mogą także posiadać inne, bardziej ziemskie rzeczy, które kojarzą nam się z pocieszeniem (np. chusteczka).

„Posłannicy Boga”, nie są przedstawiani jedynie w sztuce cmentarnej. Jest to także częsty motyw, który wykorzystywany był do zdobienia budynków, nie tylko sakralnych, ale także mieszkalnych takich jak kamienice. Jednakże do tego celu najczęściej używano „skrzydlatych głów”. Tak zwane putta, przedstawiają jedynie głowę (i tak jak to było przyjęte, nie wiadomo czyja to głowa – czy męska, czy żeńska) oraz wyrastające z niej skrzydła. W Bydgoszczy, gdzie istniała loża masońska, było to bardzo popularne zdobienie fasad budynków.

Literatura:

1. Chenel Alvaro Pascual, Simarro Alfonso Serrano, 2008, Słownik symboli, Świat Książki, 10
2. ks. Niewęgłowski Wiesław, 2003, Anioły, Wydawnictwo Diecezji Pelplińskiej Bernardinum, 16-31
3. Szymański Jakub, 2010, O aniołach. Świadectwa, opowieści i legendy, FRONDA PL Sp. z o.o., 243-248