170. urodziny apteki "Pod Łabędziem" przy ul. Gdańskiej w Bydgoszczy. Oto jej historia!

Apteka "Pod Łabędziem" w Bydgoszczy została założona w 1853 r. z inicjatywy Konstantyna Augusta Mentzla. Do tego czasu w Bydgoszczy działały tylko dwa takie punkty: apteka "Pod Czarnym Orłem" oraz mieszcząca się obecnie przy Starym Rynku apteka "Pod Złotym Orłem". Jak opowiada nam dr hab. Wojciech Ślusarczyk, prof. UMK, działalność Mentzla doskonale wpisała się w okres rozwoju miasta, co zaowocowało wysokimi obrotami apteki "Pod Łabędziem". Wówczas prężnie rozwijała się w szczególności linia homeopatyczna, która miała istotne znaczenie aż do czasów powojennych, kiedy to apteka - jak wiele przedsiębiorstw wówczas - została upaństwowiona.

- Już w tamtych czasach apteka była miejscem wytwarzania leków nie tylko na swoje potrzeby, ale także na potrzeby lokalnego rynku farmaceutycznego - mówi prof. Wojciech Ślusarczyk. - W 1909 r. działalność ta została rozszerzona o siostrzaną firmę, która zajmowała się handlem drogeryjnym. Kosmetyki wytwarzane w aptece sprzedawano w drogerii "Pod Łabędziem", która funkcjonowała jeszcze do 1950 r.

W czasie II wojny światowej placówkę przejął Bruno Kazimierski, który - mimo polsko brzmiącego nazwiska - deklarował, że jest Niemcem, a po wkroczeniu wojsk hitlerowskich do Bydgoszczy zmienił nazwisko na Kalten, co pozwoliło mu na dalsze prowadzenie interesu. W 1945, jako mienie poniemieckie, apteka "Pod Łabędziem" była dzierżawiona początkowo przez Henryka Kowalewskiego, a od lat 50. (do 1990 r.) stanowiła własność państwa. Po kapitalnym remoncie apteka stała się protoplastą dzisiejszego muzeum. W wyniku reprywatyzacji jednym z właścicieli został mgr farmacji Bartłomiej Wodyński, który w 2003 r. na zapleczu utworzył prywatne Muzeum Farmacji. Jednak z powodu problemów finansowych w 2017 r. placówka upadła. Dopiero dzięki finansowemu wsparciu władz miasta (1 mln zł) zaistniała możliwość wyposażenia jej w zbiory niezbędne do dalszego funkcjonowania Apteki jako muzeum. I tak, po pięciu latach, w 2022 r. apteka "Pod Łabędziem" stała się oddziałem Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, które także w tym roku obchodzi 100. urodziny.

- Warto pamiętać, że farmacja w swoich początkach znacząco różniła się od tego, co znamy współcześnie. Jeszcze do połowy XIX w. leków nie produkowano na masową skalę - te powstawały w 100 proc. w aptekach. Dopiero w 2. poł. XIX w. zrodził się przemysł chemiczno-farmaceutyczny, co sprawiło, że udział leków gotowych się zwiększał. Niektóre z nich okazały się hitami (chociażby powstała w 1899 r. aspiryna). Masowa produkcja doprowadziła też do tego, że leki stały się tańsze. Nie da się ukryć, że duża zmiana zaszła na samym rynku farmaceutyczno-aptecznym. Przed wojną w Bydgoszczy było 12 aptek. Dzisiaj mamy ich ponad 130 - dodaje prof. Wojciech Ślusarczyk.

Obecnie podstawowa działalność apteki "Pod Łabędziem" skupia się nie tylko na zapewnieniu odwiedzającym rozrywki, ale kładzie też silny akcent na wartości edukacyjne, promocję zdrowia i szerzenie świadomości nt. szeroko pojętej nauki o zdrowiu - także w aspekcie historycznym. Oprócz konferencji naukowych i wykładów organizowane są tu warsztaty, m.in. z wyrobu pachnideł (które uczestnicy mogą później zabrać ze sobą) czy tworzenia świec z węzy pszczelej. Obecnie w aptece "Pod Łabędziem" prowadzone są zajęcia świąteczne "Choinki czas", z których skorzystamy jeszcze w tym roku, czy zajęcia indywidualne "Miniwarsztaty". Warto dodać, że w tygodniu poprzedzającym jubileusz w aptece "Pod Łabędziem" zorganizowano szereg wydarzeń, a szczególną atrakcją było oprowadzanie kuratorskie po wystawie starodruków (w zasobach bibliotecznych muzeum znajduje się ich kilkanaście), do kolekcji której właśnie dołączyło I wydanie europejskie atlasu anatomicznego, wydanego w 1613 r. Sercem apteki, w której - jak podkreśla nasz rozmówca - dzieje się najwięcej, jest tzw. Eksperymentatorium, czyli przestrzeń edukacyjna, w której to właśnie odbywają się nie tylko konferencje, ale też wykłady czy spotkania Klubu Dyskusyjnego, (powstał przy aptece w ramach Stowarzyszenia ProLeonia). Będąc w aptece, warto zajrzeć także do laboratorium galenowego, gdzie znajduje się linia produkcyjna czy maszyna do wytwarzania tabletek.

- Laboratorium to jest unikatem na skalę ogólnopolską. W latach 70. Muzeum Farmacji w Krakowie miało zakusy, żeby je przejąć, ale szczęśliwie władze aptekarskie się nie zgodziły - opowiada prof. Wojciech Ślusarczyk. - Z innych ciekawostek: jest tu też dużo młodsza od laboratorium Izba Recepturowa, wyposażona w meble, które zostały w czasach komunizmu zdemontowane z apteki "Pod Łabędziem" w Toruniu i zesłane do mało znaczącego punktu aptecznego w Osiu. Spośród pozostałych zbiorów wiele eksponatów pochodzi z kolekcji Bartłomieja Wodyńskiego, który jako wicedyrektor ds. aptek i zaopatrzenia Przedsiębiorstwa Zaopatrzenia Farmaceutycznego Cefarm mógł pozyskiwać to, co go interesowało z aptek w województwach bydgoskim, toruńskim i włocławskim.