Land Roverem po kopalni odkrywkowej

Długość odkrywki to około 7 km, natomiast szerokość 1 km. Głębokość wynosi od około 60 do 100 m, docelowo ma wynosić 120 m.

Rocznie wydobywa się w niej kamień wapienny w ilości 5 mln ton, a jej początek sięga 1858 roku, gdy we wsi Bielawy, przy kopaniu studni, natrafiono na złoże kamienia wapiennego pochodzenia jurajskiego.

Wokół kopalni, którą obejrzymy od środka, usypane są zwałowiska zewnętrznej warstwy ziemi i gliny usuniętej w trakcie odsłaniania złoża. Na zwałowisko również wjedziemy Defenderem i popatrzymy na okolicę z wysokości 50 metrów.

Kopalnia jest doskonale widoczna na mapach satelitarnych jako cztery charakterystyczne białe dziury ze schodami w ziemi.

Eksploatacji podlegają złoża wapieni i margli jurajskich o nazwie Barcin, Piechcin, Pakość. Wydobycie następuje w czterech wyrobiskach noszących nazwy: Wapienna Zachód i Wapienna Wschód oraz Bielawy Zachód i Wschód. Kamień wapienny jest niezbędny do produkcji cementu, wapna, sody, mączek wapiennych i kruszywa drogowego.

Początki
Za początek istnienia kopalni przyjmuje się 1858 r. jako datę odkrycia wapienia. Do kruszenia skały służyły kilofy i łomy, a sam surowiec transportowany był na taczkach. Pierwsze wypalanie odbywało się w najprostszym piecu polowym. Piec ten został wybudowany na zlecenie pierwszego właściciela Ryszarda Holtza, który założył fabrykę pod nazwą "Hansdorfer Kalwerke, Firma Holtz i Spółka". W 1882 r. zakłady w Bielawach przejęła firma Gogolińsko-Górażdżańskie Zakłady Wapiennicze.

Pierwsza eksploatacja odbywała się bardzo prymitywnie, za pomocą żelaznych pik ręcznie wbijanych w ziemię urabiano skałę, a w wykonane otwory zakładano ładunki wybuchowe i wysadzano skałę. Taki otwór o głębokości 1 metra kuło się od 6 do 8 godzin. Co ciekawe, tej techniki używa się współcześnie tylko przy pomocy najnowocześniejszych na rynku materiałów wybuchowych typu emulsyjnego i wiernic, o czym poniżej.

Główną siłą pociągową były konie, które poruszały kołowrót (kierat), spoczywający na obracającym się bębnie nawijającym i rozwijającym linę z umocowaną do niej kolebką. Już rok później konie zastąpiła maszyna parowa i wybudowano pierwszy piec typu Hoffmana do wypału wapna i cegieł. Piec opalany był torfem wydobytym z pobliskich łąk noteckich.

Zasadnicza produkcja polegała na wypale wapna i na eksploatacji kamienia wapiennego. Dodatkowo kamień wapienny sprzedawano do pobliskiej cukrowni.
Po kilku latach stałym odbiorcą zostały wybudowane Zakłady Sodowe w Mątwach, których jednym z akcjonariuszy był dr Levy, będąc jednocześnie właścicielem opisywanej kopani w Wapiennie.

Noteć
Aby dostarczać do wspomnianego zakładu w Mątwach wapno i kamień wapienny, wybudowano port rzeczny na Noteci. Wówczas była to najlepsza droga komunikacyjna. Przypomnę, że pod koniec XIX w. (w 1892 roku) oddano do użytku Kanał Górnonotecki. Nie znalazłem informacji, dokąd w omawianym okresie spławiano wapno, jednak niewątpliwie wykorzystywano do tego rzekę. Droga woda w kierunku Poznania i Bydgoszczy była otwarta.

Kolejne inwestycje
W 1900 r. uruchomiono kolejny piec do wypału wapna, a w 1903 roku wprowadzono kolejną maszynę parową do wyciągania wózków kolebkowych.
Tymczasem po przeciwległej stronie złóż jurajskich równie prężnie rozwijał się konkurencyjny zakład w Piechcinie. Oba zakłady w Wapienno i Piechcin w 1920 r. zawarły miedzy sobą umowę o wspólnej polityce cenowej i otworzyły wspólne biuro sprzedażowe. Współpraca trwała nieprzerwanie przez kolejne 20 lat.

W 1906 r. w odpowiedzi na wzrost popytu uruchomiono trzeci większy piec dwupaleniskowy. W 1909 r. wprowadzono tzw. młotki, urządzenia pneumatyczne spełniające rolę świdra górniczego. Mąka skalna usuwana z otworu była przez otwór w świdrze za pomocą sprężonego powietrza. Następnie umieszczano materiał wybuchowy.

W 1910 r. następuje skok technologiczny.
Niemiecka firma AEG projektuje i buduje siłownię (elektrownię). Konie jako podstawowa siła robocza zastępowane są lokomotywami spalinowymi z silnikami Diesla.

Po pierwszej wojnie światowej wybudowano młyn do produkcji wapna nawozowego, rozbudowano połączenia kolejowe, wzniesiono budynek stacji kolejowej i budynek Dyrekcji Zakładu Górniczego istniejący do dziś, w którym również ma siedzibę Dyrekcja Kopalni Lafarge.

II Rzeczpospolita
W 1922 r. powstała polska, spółka akcyjna: "Fabryka Wapna i Cementu Piechcin, Towarzystwo Akcyjne w Piechcinie pod Pakością". Zakłady rozpoczęły produkcję wapna budowlanego, hydraulicznego, nawozowego dla rolnictwa oraz kamienia wapiennego dla cukrowni, zakładów sodowych oraz odlewni. Spółka istniała do momentu wybuchu II wojny światowej.

Wybuch drugiej wojny światowej
12 września 1939 roku zakład zostaje zajęty przez okupanta niemieckiego, który produkcję chce przeznaczyć na potrzeby gospodarki wojennej. W czasie wojny kierownicze stanowiska zajmowali Niemcy, jak również dozór produkcyjny był niemiecki. Robotnikami byli Polacy, zmuszano do pracy nawet dwunastoletnie dzieci, które oczyszczały i konserwowały tory.
20 marca 1945 roku zakład przejęty został przez władze polskie, które zakład upaństwowiły.

Czasy Polski Ludowej
Po wojnie, pod władzą robotników, początkowo zakłady działały pod nazwą Pomorskie Zakłady Przemysłu Wapienniczego w Piechcinie i Wapniennie. Połączenie obu Zakładów w jedno przedsiębiorstwo nastąpiło w 1951 roku.

Komunistyczne władze przywiązywały ogromną rolę do zakładów przemysłowych. Postawiono więc na dalszy rozwój i nowoczesność zakładu. Wybudowano i uruchomiono wyciągi o dużej mocy i szybkości do transportu kamienia wapiennego z coraz głębszej odkrywki.

Wybudowano również połączenia kolei normalnotorowej wewnątrz zakładu i podłączono do węzła kolejowego w Inowrocławiu.

W 1948 r. uruchomiono młyn do produkcji wapna gaszonego  Takie rozwiązania pozwoliły na zwiększenie szybkości transportu i załadunku surowca. W 1953 r. uruchomiono kolejną trzecią sortownię kamienia, w skład której wchodziła kruszarka szczękowa, przenośnik płytowy i przesiewacz wibracyjny. W 1959 r. władze partyjne meldowały o zakończeniu mechanizacji kamieniołomu w Wapienno.

Lata 60. to rozkwit zakładu, wzrost produkcji i wydobycia. Zelektryfikowano połączenia kolejowe i wprowadzono transport samochodowy o dużym tonażu: wywrotki Biełaz i Tatra. Do załadunku służyły koparki o pojemności łyżki 2,5 m sześciennego. Połączono koleją normalnotorową wszystkie wydziały produkcyjne Wapienna i Bielaw.

Skałę nadal wysadzano, wiercąc pionowe otwory i umieszczając materiał wybuchowy. Ten dynamiczny okres był niezbędny, ponieważ w tym czasie powstały Janikowskie Zakłady Sodowe, które zostaną największym odbiorcą kamienia wapiennego o granulacji 50-150 mm.

Kolej linowa na Kujawach
Do obsługi transportu kamienia wapiennego z kopalni odkrywkowej do Zakładów Sodowych w Janikowie wybudowano kolej linową z wagonikami. To dość osobliwy i ciekawy widok.
Kolej linowa biegnie na odcinku okoła 5 km przez pola, zabudowania, jezioro, drogi.

Cementownia „Kujawy” w Bielawach
W związku z rozwijającą się produkcją, udokumentowaną wielkością złoża i brakiem przemysłu cementowego w północnej Polsce, podjęto decyzję o budowie cementowni.
W 1969 roku nastąpiło połączenie Kujawskich Zakładów Przemysłu Wapienniczego i Cementowni Kujawy w budowie i utworzono Kombinat Cementowo-Wapienniczy Kujawy w Bielawach.
4 lipca 1972 r. zostanie rozpalony pierwszy piec w cementowni. Od tego czasu zakład będzie produkował jeden z najbardziej deficytowych towarów w PRL-u – cement portlandzki.
Lata 1977-1982 to dalsza rozbudowa kopalni odkrywkowej w Wapiennie, w celu pokrycia potrzeb wytwórni sody ciężkiej Mątwy II. Kopalnia została wyposażona w przenośniki taśmowe, kruszarkę samojezdną oraz zastosowano telewizję przemysłową.

Lafarge
W 1995 roku Grupa Lafarge przejęła większościowy pakiet akcji Kombinatu Kujawy. W 1997 roku została powołana spółka Lafarge Polska S.A. W 1999 roku powołano spółkę Lafarge Cement S.A. Swoją działalnością obejmuje ona takie podmioty jak: Cementownia Małogoszcz, Cementownia Kujawy oraz Zakład Górniczy Kujawy.

Wydobycie – materiał wybuchowy – transport
Wydobycie surowca nadal odbywa się metodą wysadzania skały. Specjalne wiertnice drążą pionowe 18-metrowe otwory, w których umieszcza się najnowocześniejszy na świecie, stosowany w górnictwie emulsyjny materiał wybuchowy. W konsystencji przypomina on płynny smalec, który wlewa się w przygotowane otwory. Innowacyjność materiału emulsyjnego polega na tym, że jest on całkowicie bezpieczny w czasie magazynowania, transportu i umieszczania w wydrążonych otworach.

Strzelania odbywają się w wyznaczonym czasie przy zachowaniu najwyższych standardów bezpieczeństwa. Następnie urobek jest ładowany przez ładowarki do 60 tonowych samochodów i wieziony do taśmociągu, którym jest transportowany na zewnątrz odkrywki. Następnie przez system kruszarek i sit jest przesiewany, sortowany i ładowany na samochody, wagony, kolej linową i transportowany do dalszych etapów produkcji.

Zobacz też:

• Nocny reportaż z Mondi S.A. w Świeciu
• W czasie przeglądu
• Za kratami