Trzech Króli - co to za święto? Herody, święcenie kredy, wróżby... Tak dawniej 6 stycznia obchodzono Objawienie Pańskie

6 stycznia w Polsce obchodzona jest Uroczystość Objawienia Pańskiego, określana jako święto Trzech Króli oraz Epifania.

Uroczystość Objawienia Pańskiego, czyli święto Trzech Króli obchodzimy 6 stycznia. Trzech Króli to jedno z pierwszych świąt, które ustanowił Kościół. Ta chrześcijańska uroczystość obchodzona jest na cześć objawienia się Boga człowiekowi, obecności Boga w historii człowieka, a także uzdolnienie człowieka do rozumowego poznania Boga.

Kościół katolicki odwołuje się tu do opisu w Ewangelii Mateusza, według której Trzech Mędrców ze wschodu przybyło do Betlejem, aby oddać pokłon Jezusowi. Przywieźli w darze złoto, mirrę i kadzidło - te trzy elementy mają symboliczne znaczenie:

• złoto to symbol godności królewskiej,
• kadzidło to symbol godności kapłańskiej,
• mirra - to zapowiedź męki i śmierci Jezusa.

6 stycznia odbywa się w kościele święcenie kadzidła, kredy i mirry. Zwyczaj wykształcił się na przełomie wieków XV i XVI wieku. Poświęcanym kadzidłem, którym była żywica z jałowca, okadzano domy i obejście, co miało znaczenie symbolicznego zabezpieczenia go przed chorobami i nieszczęściami.

Od XVIII wieku upowszechnił się zwyczaj święcenia kredy, którą tradycyjnie w święto Trzech Króli na drzwiach wejściowych do domów i mieszkań katolickich pisano C+M+B (lub K+M+B) oraz datę bieżącego roku. Oznacza to "Niech Chrystus błogosławi temu domowi". Św. Augustyn tłumaczy ten skrót jako "Chrystus dobroczyńcą wielu". Zaś legenda średniowieczna przekazuje je jako skróty imion trzech mędrców: Kacpra, Melchiora i Baltazara.

Litery C+M+B są skrótem od łacińskiego życzenia "Christus Mansionem Benedicat", oznaczającego "Niech Chrystus błogosławi temu domowi", nie od imion mędrców (Kacper, Melchior i Baltazar), jak mylnie niektórzy sądzą.

Biblijne opisy nie mówią o tym, ilu mędrców przybyło, ani nie podają ich imion. Tradycyjnie od średniowiecza w zachodnim chrześcijaństwie nazywani są imionami Kacper, Melchior i Baltazar.

W Święto Trzech Króli w dworach szlacheckich i u bogatszych gospodarzy na Kujawach podczas zabawy w większym gronie istniał również zwyczaj wróżenia z pączków lub migdałowego placka. Osoba, która miała szczęście znaleźć w cieście cały migdał, zostawała migdałowym królem. Mogła liczyć na powodzenie w miłości przez cały rok, ponieważ migdały są symbolem radości i miłości.

Poczynając od Trzech Króli, kolędując na Kujawach od wsi do wsi, od chałupy do chałupy, przedstawiano popularne, niemal teatralne widowisko pod nazwą "Herody". Dziś już zapomniane pochody "Herodów" oczekiwane były zawsze z wielkim zainteresowaniem, choć ich akcja powtarzała się niezmiennie każdego roku. Bohaterem tych przedstawień wywodzących się ze średniowiecznych misteriów był król Herod i jego biblijna historia, oraz opowieść o trzech mędrcach. Zwyczaj "Herodów" na Kujawach rozpowszechniony był jeszcze do lat 30. XX w. praktykowany we wsiach i miasteczkach.

W ostatnich latach obserwujemy powrót rozmaitych zwyczajów okresu Bożonarodzeniowego. Zarówno w szkołach jak i przy kościołach przedstawiane są widowiska jasełkowe o narodzeniu Chrystusa. Przy Bożej Dziecinie leżącej w żłobie wśród zwierząt czuwa Rodzina Święta. Hołd i dary składają pastuszkowie oraz trzej królowie. W wielu miastach odbywają się przemarsze trzech króli. Niekiedy na wsi spotkać można orszaki "Herodów", a wśród nich przebranych za królów wschodu. Różna jest treść jak i forma tych widowisk, często przemieszana. Jednak wszystkie wyrażają radość z odradzania się nowego życia.