Powracam do tematu rakiet V-2, ówcześnie najnowocześniejszej technologi militarnej, testowanej 60 km od Bydgoszczy.
Poligon Heidekraut
Z poligonu strzelano rakietami testowymi bez ładunku i rakietami uzbrojonymi w głowice z ładunkiem wybuchowym. Oprócz funkcji testowej, poligon miał pełnił funkcję szkoleniową: szkolono tam niemieckie jednostki rakietowe, które w warunkach bojowych używały broni w atakach na Antwerpię, Londyn, Paryż i inne miasta zachodniej Europy. Ostatnia rakieta V-2 z poligonu została wystrzelona 11 stycznia 1945 roku. Poligon został ewakuowany koleją. Między 31 lipca 1944 roku a 11 stycznia 1945 roku wystrzelono blisko 300 rakiet w rejon Kalisza i Sieradza. Aby poligon funkcjonował sprawnie, należało w jednym miejscu zgromadzić ogromną ilość sprzętu i ludzi do obsługi. Skoro z poligonu w Bliźnie wystrzelono około 160 rakiet, to z poligonu w Wierzchucinie wystrzelono ich blisko dwa razy więcej. Świadczy to o ogromnym pośpiechu, rozmachu i strategicznym znaczeniu poligonu.
Lokalizacja poligonu
65 lat po wojnie, a on nadal wisi...
Nie lada gratką dla pasjonatów historii rakiet jest znalezienie wszelkich pozostałości po nich. Czasy, w których "drogocenne fanty" znajdowało się na strychach czy w stodołach rolników odeszły w zapomnienie. Tym większym zaskoczeniem jest widok butli po sprężonym powietrzu z rakiety V-2. I to jaki widok! Zbiornik wisi od kilkudziesięciu lat na ścianie stodoły w jednym z gospodarstw we wsi Lisiny. Wisząc na drewnianej ścianie stodoły obok zardzewiałej felgi, stanowi swoistą kompozycję "martwej (zardzewiałej) natury". Zbiornik służył jako gong, w który uderza się prętem... Niech sobie wisi nadal. Znawcy tematu w czasie zwiedzania poligonu będą mieli atrakcję turystyczną.
Pozostałości rakiety V-2 wydobyte w okolicach Wierzchucina
Nietypowy zbiornik w stodole
Równie interesująca jest historia zbiornika z rakiety V-2 po ciekłym tlenie. Otóż największy pod względem gabarytów eksponat w Polsce można oglądać w Bydgoszczy w... Pomorskim Muzeum Wojskowym. Eksponat pochodzi z poligonu w Wierzchucinie.
A oto jego historia. Do właściciela gospodarstwa w Lisinach, wspomnianego wcześniej nieżyjącego już Zygfryda Babińskiego, zbiornik przynieśli żołnierze niemieccy z poligonu, którzy na stałe stacjonowali u właściciela gospodarstwa. Zbiornik służył im do podgrzewania wody do mycia. Cechą charakterystyczną zbiornika jest to, że zbiornik jest skrócony. Został przespawany ręcznym automatem. Trudno w tej chwili odpowiedzieć dlaczego zbiornik jest krótszy od oryginału. Być może był przeznaczony do specjalnej wersji rakiety V-2 przystosowanej do przenoszenia broni masowego rażenia lub po prostu żołnierze w warunkach polowych go skrócili, nie mogąc sobie odmówić przyjemności kąpieli w ciepłej wodzie. Po wojnie pan Babiński nadal przechowywał eksponat w stodole przez kolejnych kilkadziesiąt lat. Pod koniec lat 90. zbiornik został przekazany do Pomorskiego Muzeum Wojskowego. Stoi tuż przy płocie od strony ul. Czerkaskiej, po prawej stronie bramy wejściowej do muzeum.
Zbiornik po ciekłym tlenie z Lisin w Pomorskim Muzeum Wojskowym i stodoła, w którym był on przechowywany.
Butla po sprężonym powietrzu z rakiety V-2 w Lisinach.
O historii przy szklankach mleka
Jeżdżąc po poligonie z Wojtkiem Mąką, spotkaliśmy przy opisanym wcześniej leju po rakiecie mieszkańca wsi, który zaproponował nam spotkanie z swoją mamą Stefanią Szmit. Dziś dziewięćdziesięciojednoletnia mieszkanka Lisin jest jednym z ostatnich żyjących świadków historii poligonu. Aby wysłuchać jej relacji, usiedliśmy w ogrodzie pod orzechem przy szklankach świeżo dojonego mleka. Włączyłem kamerę, a Wojtek prowadził rozmowę. Pani Stefania doskonale pamięta tamte czasy. Oto fragment relacji spisanej przez Wojtka.
- Zostaliśmy ewakuowani przez Niemców, gdy pierwsza rakieta spadła we wsi - opowiada. - Zrobiono to dla naszego bezpieczeństwa. Kiedy któryś z gospodarzy chciał pracować w polu, musiał czekać na odpowiednie pismo od Niemców. Informowano nas, kiedy możemy wrócić i pracować - wtedy było wiadomo, że tego dnia rakiety nie będą wystrzeliwane.
Tak Stefania Szmit zapamiętała skutki pierwszego upadku V-2 w Lisinach.
- Spadła na sad nieżyjącego już sąsiada, około 300 metrów od naszego gospodarstwa (od autora: opisywany krater jest w cz. 1). Ojciec stał wówczas przy płocie. Podmuch eksplozji rzucił go na rżysko kilkadziesiąt metrów dalej. Takie wielkie było ciśnienie powietrza po wybuchu. W domu sąsiada na łóżku leżała kobieta, była po porodzie. Eksplozja wyrzuciła ją z tego łóżka. W naszym domu powypadały szyby w oknach, dach był też zniszczony. Ludzie mieli w uszach i ustach pełno piasku od podmuchu...
Stefania Szmit pamięta jeszcze jedną ciekawą rzecz: - Bardzo często niemieccy żołnierze, strażnicy pilnujący poligonu, zachodzili do nas do do domu, dostawali jedzenie... Znaliśmy się. Pewnego dnia na poligonie musiało dojść do jakiejś dużej tragedii. Strażnicy opowiadali, że przy niespodziewanym wybuchu zginęło wielu żołnierzy, ich kolegów.
Pani Stefania Szmit - dziewięćdziesięciojednoletni świadek historii poligonu
Rozmowy przy szklankach mleka
Konferencja naukowa w Tucholi i fragmenty rakiet wykopane na poligonie Heidekraut
Dnia 19 września 2009 roku odbyła się w Tucholi konferencja naukowa pt. "Najciekawsze epizody II Wojny Światowej w Borach Tucholskich". Tematami poruszanymi na konferencji były umocnienia Armii Pomorze z września 1939 roku, niemieckie badania kopalń węgla w Pile oraz poligon doświadczalny rakiet V2 w Wierzchucinie.
Tematy referatów:
1. Robert Grochowski - "Tucholski Wrzesień. Śladem fortyfikacji Armii Pomorze"
2. Wojciech Weyna (Stowarzyszenie BUKO) - "Podziemne kopalnie węgla brunatnego w Pile - badania niemieckie w latach 1943 - 1945"
3. Przemysław Jarząbek (v2rocket.guidepoland.info)) - "Procedura startowa niemieckiej rakiety A4 (V2)"
4. prof. dr hab. Jacek Woźny - "Poligon rakietowy Heidekraut w Borach Tucholskich w świetle badań archeologicznych".
5. Wojciech Mąka - "Poligon rakietowy Heidekraut - rys historyczny i próba rekonstrukcji"
W trakcie konferencji oprócz wykładów można było obejrzeć uzbrojenie niemieckich żołnierzy z okresu II wojny światowej, obejrzeć pozostałości rakiet V2 znalezione na poligonie w Wierzchucinie. Ciekawostką konferencji była prezentacja archiwalnego filmu brytyjskiego ilustrującego procedurę startową niemieckiej rakiety V2.
Więcej na temat konferencji na stronie buko.las.pl/aktualnosci.html
Konferencja naukowa w Tucholi
O poligonie rakietowym w Wierzchucinie można przeczytać w wydanej książce zawierającej materiały konferencyjne pt. "Najciekawsze epizody II wojny światowej w Borach Tucholskich".
Moim przewodnikiem po poligonie był Wojciech Mąka, dziennikarz Gazety Pomorskiej, pasjonat historii rakiet. Serdecznie dziękuję.
Literatura:
* Franciszek Lewicki, AK w operacji V2 Sarnaki.
* Wojciech Mąka, Niemiecka rakieta Aggregat4 (A4/V2) - budowa i krótka historia konstrukcji, Najciekawsze epizody II wojny światowej w Borach Tucholskich.
* Wojciech Mąka, Poligon rakietowy "Heidekraut" - zarys historii i próba rekonstrukcji, Najciekawsze epizody II wojny światowej w Borach Tucholskich.
* Polacy w walce z bronią V-1 i V-2 pod redakcją Wojciecha Zawadzkiego, Bydgoszcz 2003.
* Jacek Woźny, Poligon rakietowy "Heidekraut" w Borach Tucholskich w świetle badań archeologicznych, Najciekawsze epizody II wojny światowej w Borach Tucholskich.
Zobacz też:
Od redakcji: Przypominamy, że każdy z Was może zostać dziennikarzem obywatelskim serwisu MM Moje Miasto! Zachęcamy Was do zamieszczania artykułów oraz zdjęć z ciekawych wydarzeń i imprez. Piszcie też o tym, co Wam się podoba, a co Wam przeszkadza w naszym mieście. Spróbujcie swych sił w roli reporterów obywatelskich MM-ki! Pokażcie innym to, co dzieje się wokół Was. Pokażcie, czym żyje miasto.
CBŚP na Pomorzu zlikwidowało ogromną fabrykę „kryształu”
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
